電磁波の波動方程式導出
🎯 基本仮定
- 電磁波の進行方向: z軸方向
- 電界ベクトル: x軸方向に振動
- 磁界ベクトル: y軸方向に振動
- 波の性質: 横波(進行方向に垂直な振動)
1. ベクトル成分の定義
📊 電界ベクトル E と磁界ベクトル B の成分
仮定に基づいて、各ベクトルの成分は以下のようになります:
ベクトル |
x成分 |
y成分 |
z成分 |
説明 |
電界 E |
Ex(z,t) |
0 |
0 |
x軸方向にのみ振動 |
磁界 B |
0 |
By(z,t) |
0 |
y軸方向にのみ振動 |
$\boldsymbol{E} = E_x(z,t)\hat{x} + 0\hat{y} + 0\hat{z} = E_x(z,t)\hat{x}$
$\boldsymbol{B} = 0\hat{x} + B_y(z,t)\hat{y} + 0\hat{z} = B_y(z,t)\hat{y}$
2. マクスウェル方程式の適用
🔬 使用するマクスウェル方程式(真空中)
$\nabla \times \boldsymbol{E} = -\frac{\partial \boldsymbol{B}}{\partial t} \quad \text{(ファラデーの法則)}$
$\nabla \times \boldsymbol{B} = \mu_0 \epsilon_0 \frac{\partial \boldsymbol{E}}{\partial t} \quad \text{(アンペール・マクスウェルの法則)}$
3. 回転(rot)の計算
📐 ∇ × E の計算
回転の一般形:
$\nabla \times \boldsymbol{E} = \left|\begin{array}{ccc}
\hat{x} & \hat{y} & \hat{z} \\
\frac{\partial}{\partial x} & \frac{\partial}{\partial y} & \frac{\partial}{\partial z} \\
E_x & E_y & E_z
\end{array}\right|$
我々の場合:$E_x = E_x(z,t)$, $E_y = 0$, $E_z = 0$
$\nabla \times \boldsymbol{E} = \left|\begin{array}{ccc}
\hat{x} & \hat{y} & \hat{z} \\
\frac{\partial}{\partial x} & \frac{\partial}{\partial y} & \frac{\partial}{\partial z} \\
E_x(z,t) & 0 & 0
\end{array}\right|$
展開すると:
$\nabla \times \boldsymbol{E} = \hat{x}\left(\frac{\partial 0}{\partial y} - \frac{\partial 0}{\partial z}\right) - \hat{y}\left(\frac{\partial 0}{\partial x} - \frac{\partial E_x}{\partial z}\right) + \hat{z}\left(\frac{\partial 0}{\partial x} - \frac{\partial E_x}{\partial y}\right)$
$\nabla \times \boldsymbol{E} = 0\hat{x} + \frac{\partial E_x}{\partial z}\hat{y} + 0\hat{z} = \frac{\partial E_x}{\partial z}\hat{y}$
📐 ∇ × B の計算
我々の場合:$B_x = 0$, $B_y = B_y(z,t)$, $B_z = 0$
$\nabla \times \boldsymbol{B} = \left|\begin{array}{ccc}
\hat{x} & \hat{y} & \hat{z} \\
\frac{\partial}{\partial x} & \frac{\partial}{\partial y} & \frac{\partial}{\partial z} \\
0 & B_y(z,t) & 0
\end{array}\right|$
展開すると:
$\nabla \times \boldsymbol{B} = \hat{x}\left(\frac{\partial 0}{\partial y} - \frac{\partial B_y}{\partial z}\right) - \hat{y}\left(\frac{\partial 0}{\partial x} - \frac{\partial 0}{\partial z}\right) + \hat{z}\left(\frac{\partial B_y}{\partial x} - \frac{\partial 0}{\partial y}\right)$
$\nabla \times \boldsymbol{B} = -\frac{\partial B_y}{\partial z}\hat{x} + 0\hat{y} + 0\hat{z} = -\frac{\partial B_y}{\partial z}\hat{x}$
4. 時間微分の計算
⏰ 時間微分
$\frac{\partial \boldsymbol{E}}{\partial t} = \frac{\partial E_x}{\partial t}\hat{x}$
$\frac{\partial \boldsymbol{B}}{\partial t} = \frac{\partial B_y}{\partial t}\hat{y}$
5. マクスウェル方程式への代入
🔄 ファラデーの法則から
$\nabla \times \boldsymbol{E} = -\frac{\partial \boldsymbol{B}}{\partial t}$
$\frac{\partial E_x}{\partial z}\hat{y} = -\frac{\partial B_y}{\partial t}\hat{y}$
y成分を比較すると:
$$\frac{\partial E_x}{\partial z} = -\frac{\partial B_y}{\partial t} \quad \cdots (1)$$
🔄 アンペール・マクスウェルの法則から
$\nabla \times \boldsymbol{B} = \mu_0 \epsilon_0 \frac{\partial \boldsymbol{E}}{\partial t}$
$-\frac{\partial B_y}{\partial z}\hat{x} = \mu_0 \epsilon_0 \frac{\partial E_x}{\partial t}\hat{x}$
x成分を比較すると:
$$-\frac{\partial B_y}{\partial z} = \mu_0 \epsilon_0 \frac{\partial E_x}{\partial t} \quad \cdots (2)$$
6. 波動方程式の導出
🎯 電界の波動方程式
式(1)をzで微分:
$$\frac{\partial^2 E_x}{\partial z^2} = -\frac{\partial^2 B_y}{\partial z \partial t}$$
式(2)をtで微分:
$$-\frac{\partial^2 B_y}{\partial z \partial t} = \mu_0 \epsilon_0 \frac{\partial^2 E_x}{\partial t^2}$$
両式を組み合わせると:
$$\frac{\partial^2 E_x}{\partial z^2} = \mu_0 \epsilon_0 \frac{\partial^2 E_x}{\partial t^2}$$
電界の波動方程式
🎯 磁界の波動方程式
式(2)をzで微分:
$$-\frac{\partial^2 B_y}{\partial z^2} = \mu_0 \epsilon_0 \frac{\partial^2 E_x}{\partial z \partial t}$$
式(1)をtで微分:
$$\frac{\partial^2 E_x}{\partial z \partial t} = -\frac{\partial^2 B_y}{\partial t^2}$$
両式を組み合わせると:
$$\frac{\partial^2 B_y}{\partial z^2} = \mu_0 \epsilon_0 \frac{\partial^2 B_y}{\partial t^2}$$
磁界の波動方程式
7. 光速度の関係
📝 重要な結果:
波動方程式の標準形 $\frac{\partial^2 f}{\partial z^2} = \frac{1}{c^2}\frac{\partial^2 f}{\partial t^2}$ と比較すると:
$$c^2 = \frac{1}{\mu_0 \epsilon_0}$$
これが光速度の電磁気学的表現です!
📋 まとめ
我々が導出した波動方程式:
$$\frac{\partial^2 E_x}{\partial z^2} = \mu_0 \epsilon_0 \frac{\partial^2 E_x}{\partial t^2}$$
$$\frac{\partial^2 B_y}{\partial z^2} = \mu_0 \epsilon_0 \frac{\partial^2 B_y}{\partial t^2}$$
これらは、電磁波が光速 $c = \frac{1}{\sqrt{\mu_0 \epsilon_0}}$ で伝播することを示しています。
🎊 結論
マクスウェル方程式から、電界と磁界が互いに直交し、進行方向にも直交する横波として伝播する波動方程式を導出できました。これが電磁波の本質的な性質を数学的に表現したものです。